Op congressen gaan alle handen omhoog bij de vraag wie zich met AI bezighoudt. En TikTok? ‘Met een beetje schaamte gaan dan twee, drie handen de lucht in’, vertelt Patrick van Veen in de podcast De Werkprofessor. Volgens de gedragsbioloog is dat een gemiste kans.

‘Wat ik vooral belangrijk vind, is dat leiders eens gaan nadenken wat de jonge nieuwe generaties drijft.’ Hij noemt YouTuber MrBeast, met 450 miljoen volgers. ‘Die persoon heeft meer macht als een gemiddelde minister-president in een middelgroot Europees land.’

Van Veen richtte in 2002 Apemanagement op, waarmee hij managementteams meeneemt naar de dierentuin om ze een spiegel voor te houden. Hij schreef meerdere boeken over gedrag en leiderschap, waaronder Help, mijn baas is een aap!, en was vijf jaar voorzitter van het Jane Goodall Institute Global.

Voorspelbare leiders

Over jongeren is Van Veen helder: hun wereld is veel complexer geworden. ‘Je bent opeens onderdeel van veel meer sociale groepen. Familie, gezin, vrienden, hobby’s, een professioneel domein en een sterke online wereld. Al die groepen lopen door elkaar heen.’

Dit leidt tot tijdstress, autoriteitsstress (wie vertelt nog de waarheid?) en consequentiestress (heeft wat je doet überhaupt consequenties?). Een opvallende observatie: criminele bendes hebben vaak duidelijke normen en waarden en gedragsregels. ‘En zij maken gebruik van die online wereld om jongeren daarvoor te ronselen.’

Jongeren zijn daar gevoelig voor omdat ze duidelijkheid zoeken die in de rest van de maatschappij verdwenen is. Tegelijk zien ze online ‘de grote verleiding van wat je allemaal moet willen hebben’. Van Veen: ‘Als je die twee bij elkaar brengt, dan heb je een vrij giftige mix te pakken.’

Waarom we dictators volgen

In het gesprek met presentator Wendy van Ierschot legt Van Veen ook uit waarom we massaal achter leiders als Trump, Poetin en Netanyahu aanlopen. Het antwoord? ‘Omdat wij mensen enorm lui zijn.’ Dat klinkt hard, maar Van Veen bedoelt het biologisch. ‘De mens is geprogrammeerd om extreem lui te zijn. Als je energie verspilt, moet je het ook consumeren. Dus alles wat je niet hoeft te verspillen, maakt het makkelijk.’

We kiezen leiders waarvan we het idee hebben dat ze ons energie besparen. ‘Leiders die vaak duidelijk zijn en jouw problemen gaan oplossen.’ Of dat daadwerkelijk gebeurt? ‘Dat is helemaal niet belangrijk. Het gaat erom dat individuen vertrouwen hebben dat je problemen oplost.’

Het draait om voorspelbaarheid. Dat telt zwaarder dan eerlijkheid, legt Van Veen uit. Hij geeft een voorbeeld: ‘Je kunt mensen die nooit een afspraak nakomen, erg goed vertrouwen. Omdat je weet waar je aan toe bent.’

Deze leiders geven de indruk dat ze voorspelbaar zijn. ‘Mensen denken: als ik op die leider stem, dan weet ik waar ik de komende vier, vijf jaar aan toe ben.’ En als het niet blijkt te kloppen? ‘Dan heeft iemand anders dat proces verstoord.’

Geprogrammeerd voor kleine groepen

Dit verklaart ook waarom we vaak niet in grote vergezichten denken. Van Veen wijst erop dat mensen niet gewend zijn om te denken in grote sociale structuren. ‘We zijn geprogrammeerd om te denken in sociale structuren van 100 tot 200 mensen.’

Voor veel mensen is het te complex om na te denken over Europa, technologieontwikkelingen of wat er over vijftig jaar moet gebeuren. ‘We zijn een beetje geprogrammeerd om dat kleine territorium af te schermen.’

Dit ziet Van Veen ook terug in organisaties waar Samenwerken soms lastig blijkt. ‘Als ik vandaag een beslissing neem, heeft dat impact op mijn collega die drie afdelingen verderop zit. Of een gebouw verderop. Ja, dat is al te complex geworden.’

Terug naar aandacht en contact

Bij chimpansees wordt de kindertijd gebruikt om normen en waarden te leren. ‘Die lessen zijn vooral bedoeld om als volwassenen op een effectieve manier te kunnen overleven.’ Dat vergeten we volgens Van Veen. ‘We zijn een beetje de boodschap vergeten die bij een kindertijd hoort. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we straks heel goede volwassenen worden?’

Zijn advies voor organisaties en leiders? ‘We moeten veel meer gaan vlooien, ook die jonge generaties. Gewoon even een goed gesprek met elkaar hebben.’

Drie takeaways uit de podcast:

1. Mensen kiezen leiders niet op basis van feitelijke betrouwbaarheid, maar op basis van voorspelbaarheid en energiezuinigheid: duidelijkheid wint altijd van nuance.
2. De jongere generatie leeft in een ongekend complexe wereld met veel sociale domeinen en online invloeden, waardoor zij hunkeren naar structuur en richting.
3. We moeten jongeren én volwassenen opnieuw leren om te ‘vlooien’: tijd nemen voor echte verbinding, aandacht en kaders om een gezonde volwassenheid te ontwikkelen.

‍